5. GAN NHIỄM MỠ LÀ GÌ?

Chúng tôi đã gặp rất nhiều bệnh nhân đến khám bệnh vì gan nhiễm mỡ. Gần như đa số những bệnh nhân này được chẩn đoán bị “gan nhiễm mỡ” chỉ là do tình cờ làm siêu âm bụng kiểm tra và phát hiện chứ hoàn toàn bệnh nhân không có một triệu chứng nào cả. Một số bệnh nhân tinh tưởng tuyệt đối vào kết quả siêu âm này nên đã tốn nhiều tiền bạc, chạy “đông” chạy “tây” để chữa trị mà khi kiểm tra lại bằng siêu âm thì kết quả “đâu vẫn hoàn đấy”!!! Do đó, bệnh nhân rất lo lắng, coi như mình bị một căn bệnh “nan y” khó trị. Vậy, chúng ta biết gì về gan nhiễm mỡ? Bài viết sau đấy hy vọng sẽ đem đến một số thông tin cần thiết để giúp qúy vị có một cái nhìn đúng đắn hơn về chứng bệnh này.

I. GAN NHIỄM MỠ LÀ GÌ ?

Gan nhiễm mỡ là tình trạng mỡ tích tụ trong các tế bào gan và làm trọng lượng gan tăng lên 5%

II. NHỮNG NGUYÊN NHÂN NÀO LÀM CHO GAN BỊ NHIỄM MỠ ?

Lý do thường nhất làm cho gam bị nhiễm mỡ là tình trạng béo phì, nghĩa là khi cân nặng của cơ thể tăng lên quá nhiều, ngược lại ở những người bị phù do suy dinh dưỡng lâu ngày cũng có thể bị tích tụ mỡ trong gan do thiếu các chất cần thiết để đưa bớt chất mỡ ra khỏi gan. Các nguyên nhân khác cũng có thể làm cho gan bị nhiễm mỡ, đó là tình trạng nghiện rượu, bị bệnh tiểu đường típ II, bệnh tăng chất mỡ trong máu, bệnh nhiễm chất đồng (bệnh Wilson’s), bệnh lao và đặc biệt là tình trạng nhiễm siêu vi viêm gan C mãn tính. Ngoài ra, một số thuốc như corticoides,tertrecylin, estrogen dùng liều cao và kéo dài sẽ gây rối loạn sự biến đổi chất mỡ trong gan và rồi cũng làm cho gan bị tích tụ mỡ.

III. LÀM SAO ĐỂ BIẾT MÌNH BỊ GAN NHIỄM MỠ ?

Người bị gan nhiễm mỡ thường không có triệu chứng gì; đôi khi có một số bệnh nhân cảm thấy hơi mệt mỏi và suy nhược hoặc chỉ cảm giác hơi tưng tức ở vùng dưới sườn phài. Thông thường khi thấy một người bị béo phì, bị bệnh tiểu đường, uống rượu khá nhiều, dùng thuốc corticoides dài hạn... , nghĩa là có những nguyên nhân gợi ý, thì người ta nghi ngờ đến tình trạng gan có thể bị nhiễm mỡ.

Những người bị gan nhiễm mỡ có thể có gan to. Khi làm xét nghiệm máu thấy men gan (ALT hay SGPT và AST hay SGOT) tăng. Một vài nghiên cứu đã cho thấy rằng gan nhiễm mỡ là một trong những nguyên nhân thường gặp nhất làm tăng men gan khi thử máu thường qui. Tuy nhiên, vẫn có những trường hợp gan bị nhiễm mỡ mà men gan hoàn toàn bình thường.

Một số bệnh nhân bị gan nhiễm mỡ khi được làm xét nghiệm đo lượng mỡ trong máu có thể thấy lượng trong máu tăng. Tuy nhiên, mỡ trong máu có nhiều loại. Thông thường chúng ta hay nghe nói đến chất cholesterol cao trong máu sẽ dễ gây ra các bệnh lý về tim mạch nhưng nên nhớ rằng đa số gan nhiễm mỡ lại không dính líu gì đến cholesterol. Việc gia tăng một thành phần khác của chất mỡ trong máu gọi là chất triglycerides mới là yếu tố nguy cơ gây ra đa số các trường hợp gan nhiễm mỡ.

Để biết chắc chắn gan có bị nhiễm mỡ hay không, các bác sĩ phải làm sinh thiết gan để lấy ra một mẫu nhỏ các tế bào gan và đem xem dưới kính hiển vi. Sinh thiết gan còn có thể giúp phát hiện mức độ bị hư hoại, nguyên nhân gây bệnh và các bất thường khác đi kèm với bệnh gan nhiễm mỡ (Hình 9.1)

Những phương pháp khác như làm siêu âm hoặc chụp “xiti” (CT scanner) cũng có thể cho biết gan bị nhiễm mỡ. Qua siêu âm, người ta sẽ thấy hình ảnh của gan”sáng “ hơn còn trên “xiti” sẽ thấy gan giảm đậm độ so với gan bình thường. Tuy nhiên, siêu âm thường chỉ có giá trị gợi ý vì kết quả có thật chính xác hay không còn tùy thuộc vào kinh nghiệm của người bác sĩ làm siêu âm. Vả lại, hình ảnh siêu âm không thể cho biết mức độ hư hoại của gan khi bị nhiễm mỡ. Còn chụp “xiti” (CT) thì quá đắt tiền mà giá trị chẩn đoán thì cũ không hơn gì siêu âm.

\  

IV. BẰNG CÁCH NÀO MÀ MỠ ĐỌNG Ở GAN ?

Người ta không biết chắc chắn bằng cách nào mà mỡ lại bị dọng nhiều ở gan nhưng có thể giải thích tình trạng này theo một vài cách như sau:

Do ruột gia tăng hấp thu chất mỡ nhất là khi ăn quá nhiều chất béo đặc biệt là mỡ động vật, vì vậy lượng mỡ đến gan cũng sẽ tăng.

Do chất mỡ từ mô mỡ ở những nơi khác trong cơ thể được huy động bất thường đến gan.

Do ăn nhiều chất đường nên khi được chuyển đến gan,một phần chất đường sẽ được gan cất vào kho dự trữ dưới dạng glycogen, một phần dư khác sẽ được biến đổi thành mỡ.

Do tăng hổn hợp chất mỡ tại gan hoặc giảm sự chuyển tải chất mỡ ra khỏi gan vì thiếu một số chất để chuyên chở mỡ.

V. KHI GAN BỊ NHIỄM MỠ CÓ GÂY RA NGUY HIỂM GÌ KHÔNG ?

Đối với những bệnh nhân bị gan nhiễm mỡ do uống quá nhiều rượu trong một thời gian dài thì ngoài việc gây ra gan nhiễm mỡ, rượu còn gây ra viêm gan hoặc xơ gan.

Còn đối với những người bị gan nhiễm mỡ nhưng không uống rượu, sự tích tụ chất mỡ nhiều ở trong gan cũng có thể gây viêm gan. Gan nhiễm mỡ loại này thường gập ở những bệnh nhân tuổi trung niên, béo phì và thường có kết hợp với bệnh tiểu đường. Người ta gọi đó là bệnh viêm gan do mỡ trên những người không uống rượu. Một xố nghiên cứu cho thấy có khoảng từ 20% đến 40% những người béo phì sẽ bị viêm gan do mỡ. Những nhóm bệnh nhân khác như người bị tiểu đường không được điều trị tốt, người bị sụt cân quá nhanh hoặc những phụ nữ đang sử dụng các thuốc ngừa thai hay các thuốc nội tiết tố thay thế sau khi mãn kinh cá chứa chất estrogen cũng có thể bị viêm gan do mỡ. Trong số những bệnh nhân này, khoảng 10% sẽ có nguy cơ bị xơ gan.

Nếu gan chỉ bị nhiễm chất mỡ mà tế bào gan không bị hư hại thì không có nguy hiểm gì, người ta gọi những người này là người bị gan nhiễm mỡ lành tính vì họ sẽ không bị viêm gan hay xơ gan. Chỉ có làm sinh thiết gan mới xác định được là gan có bị viêm do mỡ hay không, còn các xét nghiệm máu khác không thể kết luận được.

VI. GAN NHIỄM MỠ CÓ ĐIỀU TRỊ ĐƯỢC HAY KHÔNG ?

Việc điều trị gan nhiễm mỡ phụ thuộc vào nguyên nhân gây bệnh. Điều quan trọng cần nhớ là nếu gan bị nhiễm mỡ mà không bị viêm gan nghĩa là gan không bị hư hoại gì thì khol6ng cần thiết phải điều trị. Việc điều trị là phải điều trị nguyên nhân gây ra gan nhiễm mỡ. Tuy nhiên, do một số bệnh nhân gan nhiễm mỡ có thể bị viêm gan do chất mỡ và có nguy cơ bị xơ gan, cho nên họ cần tuân thủ một số nguyên tắc sau đây:

Đối với những người béo phì thì việc điều trị trước tiên là áp dụng một chế độ ăn uống tiết chế (cữ bớt chất béo, bớt chất đường và ăn đủ nhu cầu về đạm) đồng thời kết hợp với việc tập luyện để giảm cân. Chỉ cần giảm cân là tình trạng gan nhiễm mỡ có thể cải thiện ( xem thêm chương 13: Dinh dưỡng trong bệnh gan)

Đối với những người nghiện rượu, nếu được cai rượu sớm, gan có thể bình phục hoàn toàn và ngăn chặn được khả năng gây viêm gan và xơ gan do rượu. Chỉ có gan nhiễm mỡ do rượu là có thể hồi phục một cách ngoạn mục khi ngưng rượu hoàn toàn.

Đối với bệnh nhân bị tiểu đường, cần điều chỉnh sao cho đường huyết ở trong giới hạn bình thường. Nếu có béo phì kèm theo thì cũng áp dụng ăn uống để làm giảm cân.

Một số thuốc ảnh hưởng trên sự biến đổi chất mỡ ở gan như corticoides, estrgen... cần phải ngưng dùng.

Đối với những bệnh nhân bị viêm gan do mỡ nhưng không bị béo phì và không bị tiểu đường thì nên ăn chế độ ăn có ít chất mỡ.

Như vậy, chúng ta thấy rằng việc điều trị gan nhiễm mỡ chủ yếu là thay đổi chế độ ăn uống và giải quyết tốt những nguyên nhân dẫn đến gan nhiễm mỡ. Vẫn có một số thuốc được ghi nhận là có hiệu quả trong điều trị viên gan do mỡ nhưng những thuốc này vẫn còn nằm trong vòng nghiên cứu. Không biết xuất phát từ quan niệm nào mà nhiều bệnh nhân đã được cho dùng thuốc giảm cholesterol trong máu để điều trị gan nhiễm mỡ và đây là một điều hoàn toàn sai lầm. Những thuốc làm giảm cholesterol trong máu không giúp ích gì cho gan nhiễm mỡ, thêm vào đó nhóm thuốc này còn được xếp vào một trong những nhóm thuốc gây ra tăng men gan. Còn những thuốc có nguồn gốc dược thảo khác đang được bày bán rộng rãi thị trường có lẽ chỉ có tác dụng cải thiện một phần nào chức năng gan mà thôi. 

 BS. Đinh Dạ Lý Hương